Wypowiedzenia dzielą się na zdania (mają orzeczenie) i równoważniki zdań (nie mają orzeczenia).
Zdania dzielą się na zdania pojedyncze (z jednym orzeczeniem) i zdania złożone (z dwoma lub większą liczbą orzeczeń).
Zdania pojedyncze dzielą się na zdania pojedyncze nierozwinięte (składające się wyłącznie z orzeczenia lub z orzeczenia i podmiotu) i zdania pojedyncze rozwinięte (składające się z orzeczenia i określeń lub z orzeczenia, podmiotu i określeń).
Zdania złożone dzielą się na zdania złożone współrzędnie (łączne, rozłączne, przeciwstawne i wynikowe) i zdania złożone podrzędnie (przydawkowe, dopełnieniowe, okolicznikowe, orzecznikowe i podmiotowe).
Ostatnie wymienione, czyli zdania złożone podrzędnie są tematem tego wpisu. W polszczyźnie wyróżnia się pięć rodzajów zdań złożonych podrzędnie, czyli dokładnie tyle samo, ile jest części zdania. To właśnie od części zdania wzięły się ich nazwy.
Zdania złożone podrzędnie przydawkowe:
- odpowiadają na pytania przymiotnika
- pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje?
- przykład zdania: Osoby, które są nieżyczliwe, nie mają wielu przyjaciół.
Zdania złożone podrzędnie dopełnieniowe:
- odpowiadają na pytania przypadków zależnych, czyli wszystkich pięciu przypadków, poza mianownikiem i wołaczem (dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik)
- pytania: kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? z kim? z czym? o kim? o czym?
- przykład zdania: Wiem, że moje starania na nic się nie zdały.
Zdania złożone podrzędnie okolicznikowe:
- okolicznik miejsca – pytania: gdzie? skąd? dokąd? którędy?
- przykład zdania z okolicznikiem miejsca: Bądź jutro tam, gdzie się zazwyczaj umawiamy.
- okolicznik czasu – pytania: kiedy? jak długo? w jakim czasie? odkąd?
- przykład zdania z okolicznikiem czasu: Nie odzywaj się na lekcjach, kiedy nie jesteś o to proszony.
- okolicznik sposobu – pytania: jak? w jaki sposób?
- przykład zdania z okolicznikiem sposobu: Od tygodnia wreszcie zachowuje się tak, jak obiecywał od dawna.
- okolicznik przyczyny – pytania: dlaczego? z jakiej przyczyny? z jakiego powodu?
- przykład zdania z okolicznikiem przyczyny: Nie przyniósł Kasi kwiatów, ponieważ zupełnie wyleciała mu z głowy data jej urodzin.
- okolicznik celu – pytania: po co? w jakim celu?
- przykład zdania z okolicznikiem celu: Kacper został po lekcjach, by dowiedzieć się, jak może poprawić ocenę niedostateczną ze sprawdzianu z matematyki.
- okolicznik przyzwolenia – pytania: mimo co? mimo czego? wbrew czemu?
- przykład zdania z okolicznikiem przyzwolenia: Bardzo cię lubię, mimo że nikt tak jak ty nie potrafi mnie wyprowadzić z równowagi.
- okolicznik warunku – pytania: pod jakim warunkiem? w jakim wypadku? w razie czego?
- przykład zdania z okolicznikiem warunku: Zgodzę się na twój wyjazd na narty, pod warunkiem, że będziesz do mnie dzwonił dwa razy dziennie – rano i wieczorem.
- okolicznik stopnia i miary – pytania: ile? jak bardzo?
- przykład zdania z okolicznikiem stopnia i miary: Zarobiłem tyle, że mogłem pozwolić sobie na spełnienie moich marzeń.
Zdania złożone podrzędnie orzecznikowe:
- odpowiadają na trzy pytania, które należy zapamiętać
- pytania: kim jest? czym jest? jaki jest?
- przykład zdania: Kacper jest tym, kim wymarzył sobie w dzieciństwie, że będzie.
Zdania złożone podrzędnie podmiotowe:
- odpowiadają na pytania rzeczownika
- pytania: kto? co?
- przykład zdania: Wydarzyło się to, co nigdy miało się nie wydarzyć.
