Neologizm to słowo pochodzące z języka greckiego. Jest to innowacja językowa, czyli coś nowego w języku. Najprościej – neologizmem nazywamy nowy wyraz lub wyrażenie, wyraz lub wyrażenie, którego nie znajdziemy w słownikach. Neologizmy bywają celowe bądź nieświadome. Neologizmy celowe najczęściej tworzone są przez pisarzy, poetów, którzy umieszczają w swoich dziełach nowe wyrazy lub wyrażenia w celach artystycznych, jako środek językowy. Z kolei neologizmy nieświadome to twory, które zazwyczaj wymyślają uczące się mówić dzieci. Przykłady neologizmów znajdują się poniżej.
Neologizmy celowe tworzone przez poetów:
- Dusiołek – neologizm oznaczający okropną zjawę, która wyskoczyła z rowu i zaczęła dusić bohatera ballady – Bajdałę (Bolesław Leśmian – ballada „Dusiołek”)
- ludożercy – neologizm oznaczający egoistycznie podchodzących do życia i świata ludzi (Tadeusz Różewicz – wiesz „List do ludożerców”)
- murkwie – neologizm oznaczający jakąś bliżej niesprecyzowaną, pożądaną przez bohatera opowiadania (Klapaucjusza) rzecz istniejącą w fantastycznym świecie wykreowanym przez Stanisława Lema (Stanisław Lem – opowiadanie „Jak ocalał świat”)
- niestatek – neologizm oznaczający niestałość w uczuciach przypisywaną kobietom (Jan Andrzej Morsztyn – wiersz „Niestatek”)
- nimby, nausznice, neutrony, pćmy – neologizmy oznaczające przedmioty istniejące wyłącznie w fantastycznym świecie wykreowanym przez Stanisława Lema (Stanisław Lem – opowiadanie „Jak ocalał świat”)
- wiśniato – neologizm oznaczający kolor wiśni, czyli wiśniowy (Bolesław Leśmian – ballada „Łąka”.
Neologizmy nieświadome tworzone przez dzieci:
- brzydkość – neologizm będący wynikiem analogii – „jeśli mamy takie wyrazy jak: złość, zazdrość, miłość, musi być też brzydkość” (poprawnie: brzydota)
- człowieki – neologizm będący wynikiem analogii – „skoro tu jest jeden człowiek, to tam są dwa człowieki” (poprawnie: ludzie)
- kradziej – neologizm będący wynikiem analogii – „jeżeli mamy taką czynność jak kradzież, osoba, która kradnie, to kradziej” (poprawnie: złodziej)
- ludź – neologizm będący wynikiem analogii – „jeśli oni to ludzie, on to ludź” (poprawnie: człowiek)
- ciuchciowy – neologizm będący wynikiem analogii – „jeśli ten pojazd to ciuchcia, pan go prowadzący to ciuchciowy” (poprawnie: maszynista)
- pomasłować – neologizm będący wynikiem analogii – „skoro mamy taką czynność jak smarowanie, to smarowanie masłem powinno być masłowaniem, smarowanie dżemem – dżemowaniem, smarowanie nutellą – nutellowaniem itd.).
Oczywiście neologizmy nie są tworzone wyłącznie przez poetów i dzieci. Prawdziwymi mistrzami w tworzeniu neologizmów są ludzie młodzi. Dowodem na to może być corocznie organizowany plebiscyt (pierwsza edycja miała miejsce w 2016 roku) na Młodzieżowe Słowo Roku, w którym zawsze pojawia się od kilkunastu do kilkudziesięciu neologizmów. Poza tym neologizmy tworzy każdy z nas. Dzieje się tak dlatego, że polszczyzna, choć niewątpliwa bogata, momentami nie wystarcza swoim użytkownikom. Kreatywności w tworzeniu nowych wyrazów i wyrażeń nie można odmówić w szczególności dziennikarzom i politykom.
Neologizmy młodzieżowe, które pojawiały się w plebiscycie na Młodzieżowe Słowo Roku:
- alternatywka – dziewczyna słuchająca alternatywnej muzyki i ubierająca się w alternatywny sposób (zwycięzca z 2019 roku)
- dwudzionek – synonim weekendu (propozycja z 2016 roku)
- jesieniara – dziewczyna, która lubi jesień, która w mediach społecznościowych zamieszcza zdjęcia ukazujące jesienną pogodę (drugie miejsce w 2019 roku)
- mamadżer – mama będąca jednocześnie menadżerem (propozycja z 2018 roku)
- odjaniepawlać – wyprawiać, dziać się, zaskakiwać (propozycja z 2016 roku)
- zwyklak – osoba niczym niewyróżniająca się, zwykła, przeciętna (propozycja z 2018 roku).
Więcej neologizmów autorstwa młodzieży znajduje się tutaj: https://prostypolski.pl/jezyk-mlodziezowy-najpopularniejsze-slowa-mlodziezowe-cz-i/ i tutaj: https://prostypolski.pl/jezyk-mlodziezowy-najpopularniejsze-slowa-mlodziezowe-cz-ii/.
Neologizmy popularne w mediach, najczęściej tworzone przez polityków i dziennikarzy:
- bronkobus, dudabus, szydłobus, tuskobus – busy, którymi podczas kampanii jeździli kolejno: Bronisław Komorowski, Andrzej Duda, Beata Szydło, Donald Tusk
- kaczyzm, lepperyzm, wałęsizm, ziobryzm – zachowania i poglądy typowe dla: Jarosława Kaczyńskiego, Andrzeja Leppera, Lecha Wałęsy, Zbigniewa Ziobry
- pięćsetplusy – dzieci, które korzystają z programu socjalnego 500+
- platformers – zwolennik lub działacz Platformy Obywatelskiej
- płaskoziemca – ktoś, kto wierzy, że Ziemia jest płaska, rzadziej – ktoś, kto wierzy w rzeczy niepoparte badaniami naukowymi, heretyk
- poślica – złośliwie, ironicznie, pogardliwie o kobiecie pośle, czyli posłance, postulującej o korzystanie z feminatywów, kiedy się do niej zwraca.
Neologizmy – inne:
- haukanie – szczekanie psa
- mamtowdupizm – postawa, która zakłada brak zaangażowania w jakąś sprawę, kwestię, kompletnie jej lekceważenie, niezajmowanie się nią
- popiętrolić – pomylić, pomieszać fakty
- przyszybczyć – przyspieszyć
- spalnia – sypialnia
- żelazkowanie – prasowanie.
Jak widać polszczyzna daje wiele możliwości. Dzięki jej plastyczności możemy tworzyć wciąż nowe, coraz bardziej zaskakujące wyrazy i wyrażenia. Powyższe neologizmy to tylko namiastka kreatywności słowotwórczej poetów, dzieci, młodzieży, polityków czy dziennikarzy. Jakie inne przykłady neologizmów przychodzą Wam do głowy? Jakimi neologizmami posługujecie się na co dzień? Jaki jest Wasz ulubiony neologizm? Dajcie znać w komentarzach!
