Neosemantyzm to wyraz lub wyrażenie, które od dawna funkcjonuje w polszczyźnie (można je znaleźć w słownikach), ale któremu nadano mu nowe znaczenie. Wówczas wyraz lub wyrażenie funkcjonuje w dwóch bądź w większej liczbie znaczeń. Zdarza się i tak, że danego wyrazu w pierwotnym jego znaczeniu nikt już nie używa – staje się wtedy archaizmem. Prostą definicję neosemantyzmu można znaleźć w Słowniku języka polskiego PWN. Słownik ten informuje, że: neosemantyzm to wyraz już istniejący, który uzyskał nowe znaczenie.
Poniżej przedstawiam listę dziesięciu neosemantyzmów wraz z objaśnieniami ich pierwotnych i nowych znaczeń.
- Dokładnie: kiedyś słowo to znaczyło tyle co ściśle, precyzyjnie; dzisiaj używamy tego wyrazu, żeby wyrazić aprobatę, zgodzić się z jakimś stwierdzeniem.
- Dzban: kiedyś było to wyłącznie naczynie, do którego przelewało się na przykład wodę czy sok; dzisiaj dzbanem mianujemy jeszcze kogoś, kogo mamy za osobę niemądrą, małą bystrą, głupka.
- Epicki: kiedyś wyraz ten był terminem teoretycznoliterackim, który nazywał utwór pisany prozą; dzisiaj wyraz epicki jest częściej używany w znaczeniu fajny, świetny, wspaniały.
- Kondycja: kiedyś kondycja wiązała się z fizycznością, człowiek miał dobrą kondycję, kiedy na przykład przebiegł maraton; dzisiaj równie często mówimy o kondycji włosów, paznokci, polskiego szkolnictwa czy gospodarki naszego kraju.
- Odjazd: kiedyś odjazd kojarzył się wyłącznie z samochodem, rowerem, autobusem, tramwajem i tym podobnymi; dzisiaj odjazd to także coś świetnego, niesamowitego.
- Odlot: kiedyś odlatywały wyłącznie ptaki, owady, samoloty, odlatywanie było rozumiane więc jako oddalanie się drogą powietrzną; dzisiaj odlot możemy rozumieć jeszcze jako oderwanie się od rzeczywistości, stan uniesienia, stan upojenia.
- Piernik: kiedyś chodziło po prostu o twarde, ciemnobrązowe ciasto z dodatkiem przypraw korzennych; dzisiaj w wielu przypadkach piernikiem nazywamy także osobę w podeszłym wieku, często do słowa piernik dodaje się słowo stary.
- Plomba: kiedyś mogliśmy mieć plomby jedynie w jamie ustnej, konkretnie w zębach; dzisiaj plomba to również budynek, który znajduje się w luce pomiędzy innymi, powstałymi wcześniej budynkami.
- Sztos: kiedyś sztos oznaczał tyle, co pchnięcie, uderzenie; dzisiaj znaczenie to wyszło już z użycia, a mówiąc sztos, mamy na myśli coś fajnego, niesamowitego, fantastycznego.
- Zebra: kiedyś komuś, kto mówił o zebrze, chodziło wyłącznie o zwierzę w czarno-białe pasy, dzisiaj możemy mieć także na myśli przejście dla pieszych.
Kto zna jakiś inny neosemantyzm?
