Podmiot i orzeczenie to dwie z pięciu części zdania (oprócz nich wyróżniamy jeszcze: przydawkę, okolicznik i dopełnienie). Poniżej najważniejsze informacje dotyczące podmiotu i orzeczenia.
- Podmiot to część zdania, oznaczająca to, o czym w zdaniu orzekamy za pomocą orzeczenia. Może oznaczać osoby, zwierzęta, rzeczy, zjawiska, o które pytamy: kto? co?
- Podmiot wyrażany jest przez:
– rzeczownik (chłopiec pobiegł na łąkę; kwiatki zwiędły; uczniowie otrzymali dyplomy)
– zaimek rzeczowny (on wykonał zadanie; my zadbaliśmy o to; ty zjadłeś wszystko)
– przymiotnik w funkcji rzeczownika (zmęczony położył się spać; ranny cały czas był przytomny, były ciągle ją nękał)
– liczebnik w funkcji rzeczownika (piąta wybiła; nastała trzecia; cała trójka tam była)
– bezokolicznik w funkcji rzeczownika (pływać jest zdrowo; kochać jest trudno; bawić się jest przyjemnie). - Rodzaje podmiotów:
– gramatyczny – rzeczownik w mianowniku (uczeń obiecał poprawę; Alicja zdobyła medal; matematycy stworzyli wzór)
– logiczny – rzeczownik w dopełniaczu (dziewczynki nie było; chłopców nie widać; nie lubię Adama)
– domyślny – możemy domyślić się na podstawie orzeczenia lub poprzedniego zdania, kto jest wykonawcą czynności (poszliśmy do kina; wybrał się na spacer; zaprzyjaźnili się ze sobą)
– szeregowy – występuje, gdy funkcję podmiotu pełni kilka wyrazów (uczniowie, nauczyciele i rodzice wzięli udział w apelu; Kasia, Ania i Dorota uczyły się pilnie; chłopcy i dziewczęta uczą się wspólnie)
– zbiorowy – występuje, gdy funkcję podmiotu pełni jeden lub więcej wyrazów charakteryzujących jakąś grupę (straż pożarna ugasiła pożar; policja przyjechała na miejsce; harcerstwo spisało się na medal).
Występują także zdania bezpodmiotowe (około południa wypogodziło się; już świta; zanosi się na burzę). - Orzeczenie to część zdania, która nazywa czynność lub stan osoby czy rzeczy. Odpowiada na pytanie: co robi? co się z nim dzieje? w jakim stanie się znajduje?
- Orzeczenie wyrażane jest osobową formą czasownika w odpowiednim czasie, liczbie i trybie (dzieci pójdą do teatru; Michał idzie przez las; Kasia chętnie skorzystałaby z pomocy).
- Rodzaje orzeczeń:
– orzeczenie czasownikowe – wyrażane osobową formą czasownika (namalowaliśmy obraz; poszedłbym do kina; napiszą powieść)
– orzeczenie imienne – składa się z łącznika (formy czasownika być, stać się, zostać) i orzecznika wyrażanego przez rzeczownik, liczebnik, zaimek, przymiotnik lub przysłówek (bądź zawsze sobą; obraz jest malowany; jej syn został premierem).
